سه راه حل برای بن بست هسته ای بایدن با ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ جو بایدن در طی ماه های گذشته متعهد شد که راهبرد و سیاست دولت ترامپ در قبال ایران را تغییر می دهد. وی ضمن انتقاد نسبت به سیاست بی پروا دولت ترامپ در خروج از برجام؛ مابقی رویکردهای آن را «شکست خطرناک» توصیف کرده است. اما مسئله ای که از فوریت بیشتری برخوردار است سه گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی می باشد که پیشرفت های مهم و البته قابل بازگشت ایران را در برنامه هسته ای نشان می دهد.

در صورت عدم ترمیم و احیای منافع اقتصادی توافق نامه ایران به عدم تعهدات برجامی خود ادامه خواهد داد. «آنتونی بلینکن» در ماه گذشته در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا اظهار داشت: «اگر ایران به تعهدات برجامی خود متعهد باشد ایالات متحده آمریکا هم به توافق هسته ای بازخواهد گشت.» با این حال مقامات ایران به صورت علنی بر این تاکید دارند که ایالات متحده چون نخستین کشوری است که توافق هسته ای را ترک کرده ؛ باید نخستین اقدام را برای بازگشت به برجام انجام دهد. ایران با وجود اقداماتی در زمینه افزایش توانایی هسته ای و ذخیره سازی اورانیوم؛ بر این تاکید دارند در پای بندی کامل به توافق باقی می مانند.

در شرایط سیاسی فعلی، رد پیشنهاد بلینکن توسط ایران قابل درک است. دولت ترامپ نه تنها در توافق هسته ای ایران بلکه در طیف وسیعی از توافق نامه های بین المللی اعتبار دیپلماتیک آمریکا را تضعیف کرد. اصول گرایان در تهران حامیان توافق هسته ای را به دلیل ساده لوحی مورد انتقاد قرار می دهند. حسن روحانی رئیس جمهور ایران در گذشته اظهار داشت که برجام یا به عنوان یک توافق «برد-برد» برای همه طرف‌ها پابرجا خواهد ماند یا در نهایت «باخت و باخت» خواهد بود. از آنجا که ایالات متحده به دنبال احیای مجدد آن است، لازم به یادآوری است که تجربه لغو تحریم های ایران پس از اجرای برجام ناامید کننده بوده است. لغو تحریم ها پیچیده است و اقتصاد ایران در شرایط نامطلوب قرار دارد.

دولت اوباما تلاش کرد تا منافع اقتصادی را که وعده داده بود به ایران برساند. در اشاره به این تجربه تلخ، رهبر جمهوری اسلامی، اخیراً اظهار داشت که «لغو تحریم ها شکست خورده است» و در عوض ایران باید به دنبال «بی اثر کردن» فشار تحریم ها باشد. اما اگر ایران به عدم پای بندی به تعهدات برجامی خود ادامه دهد غیرممکن به نظر می رسد که ایالات متحده نخستین طرفی باشد که به تعهدات خود در چارچوب توافق بازگردد. بازگشت آمریکا به برجام می تواند با احیای اعتبار آمریکا نزد متحدان اروپایی و جامعه بین المللی همراه شود اما این اقدام برای برخی از متحدان آمریکا به خصوص اسرائیل و شرکای عربی و اعضای کنگره نگران کننده خواهد بود. بنابراین با توجه به این که نه واشنگتن و نه تهران نخستین طرفی نیستند که به طور کامل به پای بندی به توافق بازگردند؛ بایدن باید برای حل این مسئله دشوار راهی هوشمندانه انتخاب کند. بنابراین بهترین مسیر و گزینه این است که هر دو طرف به طور همزمان پای بندی خود را به تعهدات برجامی انجام دهند. اما با این حال بحث های فنی قابل توجهی بین طرفین وجود دارد.

نخستین قدم دولت بایدن باید به اندازه کافی قابل توجه باشد تا اعتقاد به منطق اصلی «برد – برد» را جبران کند و به مقامات ایرانی دلیل عقلانی و منطقی برای تعامل با آمریکا ارائه دهد. اگر بایدن این مسیر را طی کند، مقامات ایالات متحده، اروپا و ایران در حال بررسی این باشند که اولین اقدام منطقی چه می تواند باشد. گفتگوهای ما با مقامات نشانگر این است که این آگاهی وجود دارد که شکستن بن بست سیاسی ممکن است نیازمند اقدام جسورانه توسط دولت بایدن باشد. وی چند گزینه دارد:

نخست؛ دولت بایدن باید در زمینه فروش نفت ایران معافیت های موقتی را اعمال کند. تولید و صادرات نفتی ایران با وجود بحران کووید 19 و تحریم های آمریکا سریع تر از آن چه پیش بینی می شود در حال افزایش است. این روند باعث کاهش فوریت ترمیم و احیا توافق هسته ای در میان ذی نفعان اصلی سیاسی در تهران شده است و ممکن است پس از انتخابات آینده ریاست جمهوری ایران قدرت بیشتری کسب کنند. درامد نفتی ایران باید در حساب سپرده گذاری و تحت نظارت دقیق در شرایط معافیت قرار بگیرد و درامدهای آن برای تجارت معاف از تحریم با کشوری که وجوه در آن نگهداری می شود مورد استفاده قرار گیرد. چنین اقدامی می تواند در جهت رفع تنش اساسی با متحدان آمریکا مانند کره جنوبی، ژاپن و هند که امنیت انرژی آن تحت تاثیرتحریم های آمریکا علیه ایران قرار دارند استفاده شود.

دوم؛ دولت بایدن باید از درخواست وام ایران برای دریافت وجوه از صندوق بین المللی پول حمایت و پشتیبانی کنند. علی رغم ارزیابی های فنی صندوق بین المللی پول مبنی بر این که ایران واحد شرایط حمایت مالی برای مقابله با بحران تراز پرداخت ناشی از اپیدمی کووید 19 است اما درخواست ایران کمرنگ تر شده است. ایران اعلام کرده آماده است که این وجوه به حساب های خود در خارج از کشور واریز شود تا برای پرداخت واردات معاف از تحریم استفاده شود. وجوه مستقیماً به خزانه دولت ایران وارد نمی شود، بلکه برای پرداخت کسری تجارت استفاده می شود. دولت بایدن باید این وام را به عنوان بخشی از تعهد خود برای رسیدگی به تأثیرات انسانی تحریم ها و فشار گسترده تر برای تشویق صندوق بین المللی پول برای استفاده از ظرفیت های مالی کامل خود برای رسیدگی به بحران اقتصادی مداوم ناشی از همه گیر انجام دهد.

سوم؛ گزینه آخر می تواند سهولت دسترسی ایران به ذخایر ارزی موجود خود باشد. در حال حاضر ایران تقریبا به 10 درصد ذخایر خود دسترسی آزاد دارد؛ شرایطی که فشار فوق العاده ای بر ارز ایران وارد کرده و باعث تورم شده است که تنها به مردم عادی آسیب می رساند. ایران با بسیاری از کشورها در تلاش برای دستیابی به دارایی های بلوکه شده درگیر مذاکرات گسترده است. آن ها برای آزادسازی پول های بلوکه شده به وزارت خزانه داری آمریکا نگاه می کنند. دولت بایدن می تواند به این کشورها از جمله آلمان و کره جنوبی ، مصوبات و راهنمایی های لازم را بدهد تا بانک های مرکزی و تجاری بتوانند به راحتی از طرف دارندگان حساب های ایرانی پرداخت ها را انجام دهند. همانند معافیت های نفتی و وام صندوق بین المللی پول ، این پرداخت ها می تواند به تجارت معاف از تحریم محدود شود که نتیجه اصلی آن پایین آمدن نرخ تورم باشد.

اگر دولت بایدن هر سه گام فوق را بردارد می توان این انتظار را داشت تا ایران از افزایش و توسعه برنامه هسته ای خود دست بکشد. هیچ یک از کشورها تعهدات خود را تحت برجام به طور کامل اجرا نمی کنند، اما فرصتی برای گفتگوهای جدید با روح دیپلماسی «برد-برد» ایجاد شده است. هیچ تضمینی برای موفقیت در این گفتگوها و برنامه ترمیم و احیای برجام وجود ندارد اما بعد از چهار سال، وقت آن است که دولت بایدن جسورانه تر عمل کند.

نویسندگان:

اسفندیار باتمانقلیج؛ بنیانگذار و مدیرعامل بنیاد بورس و بازار
سهیل شاه؛ کارشناس ارشد شبکه رهبری اروپا (ELN)